گیربکس چیست؟
گیربکس (gearbox) یکی از عامل های انتقال دهنده نیرو است. تولید کننده نیرو موتور یا پیشرانه است. انتقال دهنده هم سیستمی شکل پذیر از بخش‌های گوناگون است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت مداوم انجام می‌دهند. نیروی ایجاد شده توسط پیشرانه، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ‌ها منتقل شود. سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. جعبه‌دنده را اصطلاحا gearbox هم می‌گویند. گیربکس ها به ماشین ها اجازه می دهند تا به طور موثر کار کنند و حتی به کند کردن و خاموش کردن ماشین ها کمک می کنند.
وظیفه گیربکس چیست؟
مسولیت مهم گیربکس خودرو، نظم دهی سرعت و گشتاور مورد نیاز برای شرایط گوناگون رانندگی است.جعبه دنده خودرو دستی: در ماشین های قدیمی بیشتر از گیربکس های دستی سود برده می شد و تغییر دنده تماماً بر عهده راننده ماشین بود. در این سیستم gearbox برای تغییر دنده راننده باید به اندازه دور موتور دقت کرده، هرگاه دور موتور افزایش یافت با استفاده از پدال کلاج و دسته دنده، دنده ماشین را تعویض دهد.اهمیت این بخش از خودرو می‌تواند در حد موتور یا مولد نیرو شمرده شود. تعمیرات آن نیاز به مهارت بالایی دارد و توجه به نگهداری سلامت آن نیز در اولویت‌های نگهداری اصولی از خودرو است.
دیگر وظایف گیربکس عبارتند از:
پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته: به کمک گیربکس می‌توان خودرو را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، اتومبیل را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
تنظیم جهت حرکت خودرو: به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.
کار کردن موتور بدون حرکت خودرو: گاهی لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
گیربکس اتومات چیست؟
مکانیزم دوم ویژه گیربکس اتومات است. دسته دوم از انواع جعبه دنده ها که با توجه به علم روز توسعه کرده و رفته رفته جانشین جعبه دنده های دنده ای می شوند، همین گیربکس های دنده اتومات هستند. ساختمان اصلی گیربکس اتومات مشابه گیربکس های دستی است. ولی یک فرق بزرگ با سیستم های دستی دارند که آن هم حذف کلاج و نقش انسانی از سیستم دنده دهی در هنگام رانندگی است.
در اصل اینجا دیگر وظیفه تغییر دنده بر عهده راننده خودرو نیست. این کار با استفاده از یک هوش مصنوعی و سنسور داخلی انجام می گیرد. این مغز کامپیوتری دستگاه است که تصمیم می گیرد چه زمانی برای تعویض دنده ماشین مناسب است و در موقع تشخیص این موضوع خود این مغز کامپیوتری دستور تغییر دنده را به سنسور gearbox صادر کرده و به این شکل دنده ماشین تغییر می کند.
اجزا و قطعات جعبه دنده
پوسته گیربکس : جنس این بخش از چدن ریخته‌گری است و چرخ دنده‌ها، یاتاقان‌های جعبه دنده و محورها را در خود جای می‌دهد.
شافت ورودی یا محور کلاچ : این محور که به شافت کلاچ نیز شهرت دارد. محور محرک گیربکس محسوب می‌شود. این محور به صورت یک پارچه به چرخ دنده‌ای در بخش ورودی پوسته gearbox متصل است و از طریق کلاچ با موتور خودرو در ارتباط است.
شافت واسط یا محور زیر : این محور نقش انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک را بر تعهد دارد. روی آن تعدادی چرخ دنده تعبیه شده است که با محور یک پارچه هستند. چرخ دنده ابتدایی این محور با چرخ‌دنده‌ی محور محرک درگیر است و سرعت ورودی را که توسط موتور فرآوری شده است، به همان صورت و بدون تغییر در میزان آن به سمت شاف خروجی هدایت می‌کند. چرخ دنده‌های روی این شافت اندازه‌های متفاوتی دارند.
شافت خروجی یا محور اصلی : این محور که به واسطه چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها با محور واسط در ارتباط است، نیروی تبدیل شده در gearbox را به سمت میل گاردان یا دیفرانسیل هدایت می‌کند. روی این محور نیز چرخ دنده‌های مختلفی تعبیه شده است اما نه به صورت یک‌پارچه. در واقع چرخ دنده‌های روی این محور که قطرهای گوناگونی هم دارند، به کمک یاتاقان‌ها روی آن حرکت دورانی دارند. حرکت این چرخ دنده‌ها به واسطه درگیر شدن آنها با چرخ‌دنده‌های شافت واسط مقدور می‌شود.
یاتاقان یا بیرینگ گیربکس : این قطعه که چرخ دنده هماهنگ کننده نیز نامیده می‌شود در لایه داخلی دندانه دار ساخته شده و با حرکت کشویی به سمت چرخ دنده مورد نظر رفته با آن چفت شده و موجب فعالیتش می‌شود.
دسته دنده : این بخش، بیرونی‌ترین جزء سیستم گیربکس است. دسته دنده که در برخی از خودروهای با جعبه دنده اتوماتیک به طور کامل حذف شده است، عموما مسیری H شکل را برای تغییر دنده‌ها مختلف در جعبه دنده طی می‌کند. کنترل این دسته اهرمی شکل مقدوراست به صورت اتوماتیک صورت بگیرد یا در دست راننده باشد.
میل ماهک : میل ماهک رابط بین دسته دنده و ماهک است و راننده با حرکت دسته دنده در واقع میل ماهک را حرکت می‌دهد. عملکرد این میله فلزی براساس نوع گیربکس گوناگون است. مکانیزم آن می‌تواند دستی، الکترونیکی، خلائی و هیدرولیکی باشد. امروزه بیشتر شاهد مکانیزم دستی و الکترونیکی آن هستیم. در حالت دستی، با حرکت دست راننده حرکت می‌کند. در این حالت همچنین تعداد میل ماهک با تعداد دنده‌ها تغییر می‌کند. برای مثال در یک جعبه دنده ۴سرعته ۳ میل ماهک داریم. در مکانیزم الکترومغناطیسی حرکت میل ماهک بر پایه روابط الکترو مغناطیسی و ارتباط مگنت‌های متصل به آنها با هسته‌های آهنی و سیم‌پیچ‌های موجود در جعبه دنده موجب حرکت آنها می‌شود.
اجزا گیربکس
ماهک: قطعه‌ای خمیده و فلزی است متصل به انتهای میل ماهک. نیروی وارده بر میل ماهک توسط دسته دنده به آن منتقل شده و موجب حرکتش می‌شود. حرکت ماهک نیز کشویی دنده را درگیر کرده و در نتیجه چرخ دنده مورد نظر فعال شده و سرعت خودرو تنظیم می‌شود. به تعداد هر میل ماهک یک ماهک در گیربکس کارآیی دارد.
کشویی دنده : قطعه‌ای است که از دو جهت شیار دارد. همچنین از یک سو ماهک در یکی از این شیارها قرار گرفته و موجب حرکت آن می‌شود .و از جهت دیگر در gearbox برنجی و یاتاقان در شیار دیگر آن قرار می‌گیرد. و دنده انتخاب شده وارد مدار می‌شود. کشویی روی قطعه‌ای با نام توپی حرکت رفت و برگشت را انجام می‌دهد.
دنده برنجی : برای درگیر شدن دنده‌های کشویی و یاتاقان‌های گیربکس و انجام هرچه سریعتر و ظریف تر این درگیری. از دنده برنجی که بین این دو قطعه قرار می‌گیرد استفاده می‌شود. دنده برنجی که جسمی فلزی و حلقه‌ای است .در اطراف خود فرم دندانه‌دار دارد و به دلیل اصطکاک بیشتر با یاتاقان با سرعت بیشتری با این قطعه چفت می‌شود. همچنین در کنار یاتاقان‌ها، نیروهای دورانی و طولی وارد آمده به آنها را کم می کند.
کاسه نمد یا عایق نشت : از یاتاقان‌ها و روغن درون آنها در برابر نفوذ ذرات گرد و غبار نگهداری می‌کند.
پمپ گیربکس : پمپ وظیفه فرآوری فشار روغن مورد نیاز گیربکس را دارد . این جزء جعبه دنده در قسمت جلو گیربکس قرار دارد. و مستقیما توسط گلوی توربین و خود توربین نیز توسط فلایویل به میل لنگ موتور بسته شده .و با شروع کار موتور پمپ گیربکس نیز به حرکت در می آید و فشار روغن مورد نیاز gearbox را تولید می کند. برای آشنایی و خرید گیربکس هلیکال به صفحه آن مراجعه کنید.
کنترل ولو ( ساعت گیربکس) : این قسمت توسط روغن کنترل کلیه کارهای گیربکس را انجام می دهد. و بصورت ساده می شود .گفت که مغز جعبه دنده می باشد . این قسمت تشکیل شده است .از پوسته که بروی آن تمام کانال های روغن و در داخل پوسته سوپاپ های کنترل ولو قرار دارد. و سوپاپ ها با حرکت( در مقابل فنرها یا فشار روغن ) و تعویض مکان خود باعث تنظیم فشار روغن ، فرستادن روغن به کلاجها ، سروها ، توربین و تعویض دنده در زمان مناسبی و با کیفیت درست و باعث کارکرد گیربکس می شود . هر سوپاپ gearbox نقش خاص خود را دارد و با آن کار نامگذاری شده.
علائم خرابی بلبرینگ گیربکس چیست؟
راه های مختلفی برای شناسایی خرابی بلبرینگ گیربکس وجود دارد. در واقع وجو صداهای ناهنجار در ماشین در حال حرکت می تواند نشانه از خراب شدن این بلبرینگ ها باشد. همچنین کار نکردن نرم جعبه دنده، مشکل در حرکت اولیه، لرزش ماشین در زمان توقف و یا نشتی روغن از آن علائم دیگری بر وجود خرابی این قطعه است. برای حل این مشکل تنها باید به سراغ تعمیرگاه رفته و از آن ها بخواهید گیربکس و سیستم جعبه دنده ماشنتان را چک کرده و نقص های آن را برطرف سازند.سرویس دوره ای گیربکس ماشین امری ضروری است!
جمع بندی
گیربکس ماشین به عنوان قلب تپنده آن از اهمیت بالایی برخوردار است که وجود کوچکترین مشکل در آن منجر به بروز آسیب های شدید شده و از عملکرد درست خودرو جلوگیری می کند. ضمن این که معمولا تعمیر این قطعه از خودرو زمان بر بوده و هزینه های زیادی در پی خواهد داشت. به همین دلیل باید در بازه های زمانی مشخص نسبت به بررسی و چکاپ آن بپردازید. اینجاست که اهمیت بررسی و سرویس های دوره ای خودرو خود را به نمایش می گذارد.
